Unit 1: แนวคิดและทฤษฎีเกี่ยวกับองค์การ

ตอนที่ 1.1: แนวคิดทั่วไปเกี่ยวกับองค์การ

องค์การ (Organization) คือกลุ่มคนที่รวมตัวกันเพื่อทำงานร่วมกันอย่างเป็นระบบ มีเป้าหมายร่วม และมีโครงสร้างการบริหารจัดการที่ชัดเจน

1.1.1 นิยามขององค์การ

นักวิชาการหลายท่านให้คำจำกัดความขององค์การไว้หลากหลาย แต่มีแกนหลักสำคัญที่คล้ายกัน:

• Chester Barnard: องค์การคือระบบของกิจกรรมที่ผู้คนประสานงานกัน โดยมีเป้าหมายร่วมกัน
• Max Weber: องค์การคือหน่วยทางสังคมที่มีโครงสร้างบริหารแบบลำดับชั้น (Hierarchy) ชัดเจน
• Herbert Simon: องค์การคือระบบการตัดสินใจ (Decision-Making System) ที่ซับซ้อน

1.1.2 คุณลักษณะขององค์การ

องค์การทุกองค์การมักมีคุณสมบัติร่วมกัน 5 ประการ:

1. มีเป้าหมาย (Goals): ทุกองค์การมีจุดหมายปลายทางที่ต้องการบรรลุ
2. มีโครงสร้าง (Structure): มีการแบ่งงานและกำหนดบทบาทหน้าที่ชัดเจน
3. มีทรัพยากร (Resources): ประกอบด้วยคน เงิน วัสดุ และข้อมูล
4. มีกระบวนการ (Processes): มีวิธีการทำงานที่เป็นระบบ
5. มีสภาพแวดล้อม (Environment): องค์การไม่ได้อยู่โดดเดี่ยว แต่เชื่อมโยงกับโลกภายนอก

ตอนที่ 1.2: ทฤษฎีคลาสสิกและนีโอคลาสสิก

ทฤษฎีการจัดการองค์การเริ่มต้นอย่างจริงจังในช่วงปลายศตวรรษที่ 19 และต้นศตวรรษที่ 20 เรียกว่ายุคคลาสสิก (Classical Era) ซึ่งเน้นประสิทธิภาพและโครงสร้างเป็นหลัก

1.2.1 ทฤษฎีการจัดการเชิงวิทยาศาสตร์ (Scientific Management)

Frederick W. Taylor: บิดาแห่งการจัดการสมัยใหม่

Taylor เสนอแนวคิดว่าการทำงานควรศึกษาอย่างเป็นระบบ วิเคราะห์ทุกขั้นตอน และออกแบบวิธีทำงานที่มีประสิทธิภาพสูงสุด (One Best Way)

หลักการสำคัญ 4 ข้อ:

1. ศึกษาแบบวิทยาศาสตร์: ทำการศึกษาเวลาและการเคลื่อนไหว (Time and Motion Study)
2. คัดเลือกและฝึกอบรม: เลือกคนที่เหมาะสมกับงาน แล้วฝึกอบรมจนเชี่ยวชาญ
3. ความร่วมมือ: ผู้บริหารและคนงานต้องทำงานร่วมกันอย่างใกล้ชิด
4. แบ่งความรับผิดชอบ: งานวางแผนและงานปฏิบัติต้องแยกออกจากกันชัดเจน

Frank และ Lillian Gilbreth: คู่สามีภรรยาผู้ศึกษาการเคลื่อนไหว

พัฒนาแนวคิดของ Taylor ด้วยการศึกษา Therbligs (หน่วยการเคลื่อนไหวขั้นพื้นฐาน 17 แบบ) เพื่อลดความสิ้นเปลืองและเพิ่มประสิทธิภาพ

1.2.2 ทฤษฎีการบริหารทั่วไป (Administrative Management)

Henry Fayol: บิดาแห่งการบริหารสมัยใหม่

Fayol เสนอหน้าที่หลักของการจัดการ 5 ประการ (POCCC):

• Planning (วางแผน): กำหนดเป้าหมายและวิธีการบรรลุ
• Organizing (จัดองค์การ): จัดสรรทรัพยากรและโครงสร้าง
• Commanding (สั่งการ): ชี้นำและสั่งการพนักงาน
• Coordinating (ประสานงาน): เชื่อมโยงกิจกรรมให้สอดคล้องกัน
• Controlling (ควบคุม): ติดตามผลและแก้ไขส่วนที่ผิดพลาด

14 หลักการบริหารของ Fayol:

1.2.3 ทฤษฎีระบบราชการ (Bureaucracy)

Max Weber: ระบบราชการในอุดมคติ

Weber เชื่อว่าองค์การที่มีประสิทธิภาพควรมีลักษณะดังนี้:

• แบ่งงานชัดเจน: ทุกตำแหน่งมีหน้าที่เฉพาะ
• ลำดับชั้นอำนาจ: มีโครงสร้างเหมือนปิรามิด (Pyramid)
• กฎเกณฑ์ชัดเจน: ทุกอย่างทำตามระเบียบที่เป็นลายลักษณ์อักษร
• ไม่เอาความรู้สึกส่วนตัวมาเกี่ยวข้อง (Impersonal): ตัดสินใจด้วยเหตุผล ไม่ใช่อารมณ์
• คัดเลือกด้วยความสามารถ: เลือกคนเข้าทำงานด้วยความรู้ความสามารถ ไม่ใช่ความสัมพันธ์
• มีการบันทึก: เก็บเอกสารและประวัติการทำงานอย่างเป็นระบบ

1.2.4 ทฤษฎีความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล (Human Relations)

Elton Mayo และการทดลอง Hawthorne

Mayo ค้นพบว่าผลผลิตของคนงานไม่ได้ขึ้นอยู่กับสภาพแวดล้อมทางกายภาพเท่านั้น แต่ขึ้นอยู่กับ "ความรู้สึก" และ "ความสัมพันธ์ทางสังคม" มากกว่า

ผลการทดลอง Hawthorne (1924-1932):

• Hawthorne Effect: คนงานทำงานได้ดีขึ้นเพียงเพราะรู้ว่าถูกสังเกต
• กลุ่มสังคมไม่เป็นทางการ (Informal Group): มีอิทธิพลต่อประสิทธิภาพมากกว่าโครงสร้างทางการ
• ความรู้สึกเป็นสำคัญ: การสนใจและเอาใจใส่พนักงานเพิ่มแรงจูงใจ

Douglas McGregor: ทฤษฎี X และทฤษฎี Y

ตอนที่ 1.3: ทฤษฎีองค์การสมัยใหม่

หลังจากทฤษฎีคลาสสิกและนีโอคลาสสิก นักวิชาการก็พัฒนาแนวคิดใหม่ๆ ที่ซับซ้อนและยืดหยุ่นขึ้น

1.3.1 ทฤษฎีระบบ (Systems Theory)

มององค์การเป็น "ระบบเปิด" (Open System) ที่ต้องแลกเปลี่ยนกับสภาพแวดล้อม

องค์ประกอบของระบบ:

• Input (ปัจจัยนำเข้า): วัตถุดิบ คน เงิน ข้อมูล
• Process (กระบวนการ): เปลี่ยนปัจจัยนำเข้าให้เป็นผลผลิต
• Output (ผลผลิต): สินค้า บริการ กำไร
• Feedback (ป้อนกลับ): ข้อมูลจากสภาพแวดล้อมมาปรับปรุงระบบ

1.3.2 ทฤษฎีสถานการณ์ (Contingency Theory)

ไม่มีวิธีการจัดการที่ "ดีที่สุด" สำหรับทุกสถานการณ์ การจัดการที่เหมาะสมขึ้นอยู่กับ:

• ขนาดขององค์การ
• เทคโนโลยีที่ใช้
• สภาพแวดล้อมภายนอก
• ลักษณะของคนในองค์การ

1.3.3 ทฤษฎีโครงสร้างองค์การสมัยใหม่ (Modern Structural Theory)

Henry Mintzberg: โครงสร้าง 5 รูปแบบ

Mintzberg เสนอว่าองค์การประกอบด้วย 5 ส่วน (Strategic Apex, Middle Line, Operating Core, Techno-structure, Support Staff) และสามารถจัดรูปแบบได้ 5 แบบ:

1. Simple Structure: องค์การขนาดเล็ก เจ้าของคุมเอง ยืดหยุ่นสูง
2. Machine Bureaucracy: องค์การขนาดใหญ่ ผลิตซ้ำๆ มาตรฐานสูง (เช่น โรงงาน, สายการบิน)
3. Professional Bureaucracy: องค์การของมืออาชีพ (เช่น โรงพยาบาล, มหาวิทยาลัย) อำนาจอยู่ที่ผู้เชี่ยวชาญ
4. Divisionalized Form: องค์การแตกเป็นสาขาหรือหน่วยธุรกิจ (เช่น เครือบริษัทใหญ่ๆ)
5. Adhocracy: องค์การนวัตกรรม รวมทีมเฉพาะกิจเพื่อทำโปรเจกต์ (เช่น กองถ่ายภาพยนตร์, บริษัทซอฟต์แวร์)

Charles Handy: องค์การแบบแชมร็อค (Shamrock Organization)

Handy ทำนายอนาคตการทำงานว่าจะเป็นเหมือนใบไม้ 3 แฉก:

• ใบที่ 1: Core Workers: พนักงานประจำที่เป็นแกนหลัก มีความสำคัญสูง มั่นคง รายได้ดี
• ใบที่ 2: Contractual Fringe: ผู้รับเหมารายย่อย หรือ Outsource ทำงานที่ไม่ใช่แกนหลัก (เช่น แม่บ้าน, รปภ., ไอทีซัพพอร์ต)
• ใบที่ 3: Flexible Labor Force: แรงงานยืดหยุ่น พาร์ทไทม์ หรือพนักงานชั่วคราว จ้างเมื่อมีงานเยอะ

ตอนที่ 1.4: แนวคิดทฤษฎีองค์การในศตวรรษที่ 21

โลกในศตวรรษที่ 21 เผชิญกับความท้าทายใหม่ๆ ทั้งโลกาภิวัตน์ เทคโนโลยีดิจิทัล และความไม่แน่นอน (VUCA World) ทฤษฎีองค์การจึงต้องปรับตัวสู่รูปแบบที่ยืดหยุ่นและชาญฉลาด

1.4.1 พัฒนาการสู่ยุคใหม่

จากยุคคลาสสิกที่เน้น "ประสิทธิภาพ" มาสู่ยุคศตวรรษที่ 21 ที่เน้น "นวัตกรรม" และ "ความยั่งยืน"

• การรื้อสร้าง (Deconstruction): โครงสร้างแบบลำดับชั้นถูกทลายลง กลายเป็นโครงสร้างแนวราบ (Flat Organization)
• โลกไร้พรมแดน (Globalization): การแข่งขันไม่ได้อยู่แค่ในประเทศ แต่มาจากทั่วโลก
• ยุคสารสนเทศ (Information Age): ข้อมูลคือทรัพยากรที่มีค่าที่สุด (Data is the new oil)

1.4.2 องค์การดิจิทัล (Digital Organization)

องค์การดิจิทัลไม่ใช่แค่การนำคอมพิวเตอร์มาใช้ แต่คือการปรับเปลี่ยนกระบวนทัศน์ (Paradigm Shift) ในการดำเนินงาน

คุณลักษณะสำคัญขององค์การดิจิทัล (M-PWR Model):